Warszawskie perymetry. Mariensztat

Z nazwą Mariensztat w Warszawie, związane są trzy pojęcia, które ściśle dotyczą tkanki miejskiej.

Mariensztat to przede wszystkim ulica położona na tzw. Powiślu w Śródmieściu. Biegnie ona 375 metrów od Dobrej w górę do Krakowskiego Przedmieścia. To także nazwa osiedla położonego poniżej skarpy wiślanej, od północy (Stare Miasto) odgrodzonego ulicą Nowy Zjazd, a od południa ulicą Karową. To wreszcie nazwa przynależna rynkowi leżącemu w rejonie tego osiedla, ograniczonemu przez ulice: Mariensztat, Krzywopoboczna, Źródłowa i Garbarska. Na pozór cały ten obszar można ogarnąć parą spojrzeń: przez rynek i z góry, ze skarpy, w części jakby parkowej (od murów obronnych). Jednak po dłuższej chwili (i oczywiście przejawieniu zwykłej ciekawości, bo bez tego jak zawsze ani rusz) człowiek nabiera przekonania, że zakamarków z prawdziwego zdarzenia jest tutaj całkiem niemało, a co poniektóre pozwalają się zaszyć w spokoju na dłuższą chwilę i złapać oddech w codziennym pędzie.
 

Perymetr rynku i osiedla na Mariensztacie.

Dawno, dawno ...

Mariensztat jaki znamy, zanim został Mariensztatem, był po prostu drogą biegnącą wąwozem strumienia, od Krakowskiego Przedmieścia do przeprawy przez Wisłę, zwaną Ku Wiśle. Od XVI w. była to już wąska ulica położona wzdłuż terenów należących do klasztoru Bernardynów (stąd zwana Bernardyńską lub Przy Murze Bernardyńskim). Nazywana była też Błotnistą (można się domyśleć pewnie dlaczego). Na początku XVII w. przy Mariensztacie wybudowano kościół i klasztor Bernardynek, zwanych Klaryskami.

Poza tym stały tu w XVII w. drewniane domy, zburzone podczas najazdu szwedzkiego (ok. 1656 r.). Od połowy XVIII w. była to główna ulica jurydyki, założonej przez Eustachego  i Marię Potockich (od imienia założycielki nazwanej miastem Marii - Mariensztatem). W 1784 roku na 22 posesjach Mariensztatu stało 6 kamienic i 22 domy drewniane oraz obszerne zabudowania wspomnianego klasztoru. W czasach Królestwa Kongresowego liczba kamienic wzrosła do 19. Klasztor i kościół Klarysek zamieniono na konserwatorium muzyczne; kształcił się w nim Fryderyk Chopin.

W 1844 roku w związku z budową wiaduktu (w latach 1844-1846 przez inż. Feliksa Pancera) zburzono część zabudowy dawnej jurydyki oraz dawny klasztor i kościół Bernardynek; wiadukt ten był częścią Nowego Zjazdu. Od 1865 r. stanowił on dojazd do pierwszego w Warszawie mostu stalowego, zwanego mostem Kierbedzia*.

W 1865 r. ukształtował się ostatecznie rynek Mariensztacki (chociaż patrząc na niego dzisiaj niejeden uwierzyłby, że wytyczono go tak naprawdę w średniowieczu). stając się głównym rynkiem targowym Powiśla. W 1903 roku plac Mariensztacki uporządkowano i wybudowano przy nim kilka wysokich kamienic. Pod arkadami Nowego Zjazdu umieszczono składy dekoracji teatralnych.

 

Mariensztat 1935.

Zabudowa ta została zburzona w 1944 r., za wyjątkiem bernardyńskiego kościoła św. Anny. Wspominają jednak niektórzy, że przed wojną wąska i lekko zakrzywiona ulica Mariensztat była tak malownicza, że porównywano ją nawet z paryskim Montmartre'em.

Mariensztat 1945.

W latach 1948/1949 w związku z budową trasy W-Z (oddanej do użytku 22 VII 1949 r., a będącej największą inwestycją komunikacyjną powojennej Warszawy) przerwano połączenie Mariensztatu z Krakowskim Przedmieściem i wybudowano w tym miejscu osiedle mieszkaniowe "Mariensztat" (arch. Z. Stępiński) jako pierwsze po wojnie w Warszawie.

Współczesny Mariensztat powstał w miejscu ruin, ale jego obecna zabudowa w niewielkim tylko stopniu przypomina tę przedwojenną. Niskie kamieniczki otaczające z trzech stron rynek na Mariensztacie, stylizowane na małe XVII/XVIII -wieczne miasteczko, w rzeczywistości są blokami o niewielkich mieszkaniach.

*  MOST KIERBEDZIA to pierwszy warszawski stalowy most na Wiśle. Zbudowano go w latach 1859-64. Miał sześć przęseł i długość ok. 500 m. Po wojnie na ocalałych filarach zbudowano nowy most, który został nazwany mostem Śląsko-Dąbrowskim i stał się po rozbiórce wiaduktu Pancera częścią Trasy W-Z.